७/१२ वरील 'पोटखराबा' म्हणजे काय? 'वर्ग (अ)' आणि 'वर्ग (ब)' बद्दल कायदा काय सांगतो? (कलम ४३ आणि नियम २ ची माहिती)

नमस्कार शेतकरी मित्रांनो,

                  बऱ्याच शेतकऱ्यांच्या ७/१२ उताऱ्यावर लागवडीयोग्य क्षेत्राच्या खाली 'पोटखराबा' (Pot Kharaba) असा उल्लेख असतो. अनेकदा आपण त्याला 'नापीक' जमीन समजून सोडून देतो.

पण तुम्हाला माहित आहे का? पोटखराबा जमिनीचे नियम आणि अधिकार हे महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता, १९६६ मध्ये स्पष्टपणे दिलेले आहेत. जर तुम्हाला 'वर्ग अ' आणि 'वर्ग ब' मधील कायदेशीर फरक माहित नसेल, तर तुमची फसवणूक होऊ शकते.                                                                                                                                                                                                                                    

आज आपण पाहूया, कायद्याच्या भाषेत 'पोटखराबा' म्हणजे नक्की काय?

१. कायदा काय म्हणतो? (Legal Provision)

महाराष्ट्र जमीन महसूल (जमिनीच्या वापरावरील निर्बंध) नियम, १९६८ च्या नियम २ (Rule 2) नुसार, शेतजमिनीच्या सर्व्हे नंबरमध्ये ज्या भागावर शेती केली जात नाही, त्याचे दोन प्रकार पडतात.

२. पोटखराबा वर्ग (अ) - (Class A):

व्याख्या: नियम २(१)(अ) नुसार, जी जमीन खडकाळ आहे, जिथे ओढे/नाले आहेत किंवा जी लागवडीसाठी अयोग्य (Unfit for cultivation) आहे, तिला 'पोटखराबा वर्ग (अ)' म्हणतात.

अधिकार: ही जमीन शेतकऱ्याच्या पूर्ण मालकीची असते.

नियम: जर शेतकऱ्याने स्वतःच्या खर्चाने ही जमीन सुधारली (उदा. खडक फोडले, ओढा बुजवला) आणि ती लागवडीखाली आणली, तर त्याला तसे करण्याचा पूर्ण अधिकार आहे. यासाठी कोणाच्याही परवानगीची गरज नसते.

३. पोटखराबा वर्ग (ब) - (Class B):

व्याख्या: नियम २(१)(ब) नुसार, जी जमीन कोणत्याही सार्वजनिक कारणासाठी (Public Purpose) राखून ठेवलेली असते, तिला 'पोटखराबा वर्ग (ब)' म्हणतात.

उदाहरणे: रस्ता, पायवाट, तलाव, कालवा, स्मशानभूमी किंवा पिण्याच्या पाण्याचे स्त्रोत.

महत्त्वाचे कलम: महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता, १९६६ च्या कलम ४३ (Section 43) अन्वये, अशा जमिनीवर शेती करण्यास किंवा ती जमीन लागवडीखाली आणण्यास सक्त मनाई (Prohibited) आहे.

                                                                                                                                                                  ⚠️ शेतकरी मित्रांनो, सावधान!

जमीन खरेदी करताना ७/१२ वर 'पोटखराबा (ब)' आहे का, हे नक्की तपासा.

कारण, जरी ती जमीन तुमच्या नावावर दिसत असली, तरी कलम ४३ नुसार त्यावर तुमचा ताबा नसतो. ती जागा गावाची किंवा सरकारची असते. जर तुम्ही तिथे बांधकाम केले, तर ते अतिक्रमण मानले जाऊ शकते.

                                                                                                                                                                  💡तलाठ्याचा मोलाचा सल्ला (Expert Tip):

"जर तुमच्या ७/१२ वर 'पोटखराबा वर्ग (अ)' असेल आणि तुम्ही ती जमीन लागवडीखाली आणली असेल, तर तहसीलदारांकडे 'आकारणी' (Assessment) लावण्यासाठी अर्ज करा. एकदा का त्या जमिनीला आकार (Tax) बसला, की ती कायदेशीररीत्या 'लागवडीयोग्य' मानली जाते आणि तुमचे उत्पन्न वाढते."

ही कायदेशीर माहिती आवडली असल्यास, आपल्या शेतकरी ग्रुपवर नक्की शेअर करा.                                                                                                                                                                                                            संदर्भ (Reference):

१. महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता, १९६६ (कलम ४३).

२. महाराष्ट्र जमीन महसूल (जमिनीच्या वापरावरील निर्बंध) नियम, १९६८ (नियम २).                                                                                                                                                                                                                          (Disclaimer: सदर माहिती सामान्य मार्गदर्शनासाठी आहे. अधिकृत माहितीसाठी तलाठी कार्यालयाशी संपर्क साधावा.)