हक्कसोड पत्र (Relinquishment Deed) कसे करावे? १०० रुपयांच्या स्टॅम्पवर केलेले पत्र कोर्टात चालते का? (नोंदणी कायदा १९०८, कलम १७ ची माहिती)

 

नमस्कार शेतकरी मित्रांनो,

वारस नोंद (Varas Nond) करताना अनेकदा बहिणी किंवा इतर वारसदार आपली नावे कमी करण्यासाठी तयार असतात. यासाठी बऱ्याचदा गावातल्या गावात १०० किंवा ५०० रुपयांच्या स्टॅम्प पेपरवर 'ना-हरकत प्रतिज्ञापत्र' (Affidavit) किंवा 'संमती पत्र' लिहून दिले जाते आणि तलाठ्याकडे फेरफार करण्यासाठी अर्ज केला जातो.

​पण सावधान! हा मार्ग पूर्णपणे चुकीचा आणि बेकायदेशीर आहे.

आज आपण पाहूया की, कायदेशीररित्या 'हक्कसोड पत्र' (Relinquishment Deed) नक्की कसे करावे लागते आणि कायदा काय सांगतो?

​१. कायदा काय सांगतो? (Legal Provision)

​जमिनीच्या हक्काचा त्याग करण्यासाठी नोंदणी कायदा, १९०८ (The Registration Act, 1908) चे कलम १७ (Section 17) अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

• ​कलम १७(१)(ब) नुसार: जर कोणत्याही स्थावर मालमत्तेची किंमत १०० रुपयांपेक्षा जास्त असेल आणि त्यातील हक्क कोणाला कायमचा सोडून द्यायचा असेल (Extinguish), तर अशा दस्ताची नोंदणी करणे (Registration) अनिवार्य आहे.
• ​याचा अर्थ: फक्त नोटरी केलेले किंवा तहसीलदारांसमोर दिलेले प्रतिज्ञापत्र जमिनीच्या मालकी हक्क बदलासाठी ग्राह्य धरले जात नाही. ते दुय्यम निबंधक (Sub-Registrar) कार्यालयातच नोंदणीकृत असावे लागते.

​२. १०० रुपयांच्या स्टॅम्पवर केल्यास काय धोका आहे?

​जर तुम्ही पैसे वाचवण्यासाठी फक्त १०० रुपयांच्या स्टॅम्पवर बहिणीकडून किंवा वारसाकडून लिहून घेतले असेल, तर:

• ​ते कागदपत्र भविष्यात कोर्टात पुरावा म्हणून टिकत नाही.
• ​हक्क सोडणारी व्यक्ती (उदा. बहीण) भविष्यात कधीही "मी हे पत्र फसवून दिले होते" असे सांगून पुन्हा जमिनीवर दावा सांगू शकते.
• ​तलाठी कार्यालयात असे साधे कागदपत्र वारस हक्क कमी करण्यासाठी स्वीकारले जात नाही.

​३. हक्कसोड पत्र कोणाच्या लाभात करता येते?

​हक्कसोड पत्र फक्त आणि फक्त 'सह-वारसदार' (Co-owners/Family Members) यांच्या लाभातच करता येते.

उदा. बहिणीला भावाच्या लाभात हक्क सोडता येतो. पण ती त्रयस्थ व्यक्तीच्या (गावातील दुसऱ्या व्यक्तीच्या) लाभात हक्कसोड पत्र करू शकत नाही, तिथे 'बक्षीस पत्र' किंवा 'विक्री खत' करावे लागते.

​४. मुद्रांक शुल्क (Stamp Duty) किती लागते?

​शेतकरी मित्रांनो, हक्कसोड पत्रासाठी जास्त खर्च येत नाही, त्यामुळे शॉर्टकट मारू नका.

• ​महाराष्ट्र मुद्रांक अधिनियम (Maharashtra Stamp Act) नुसार, जर हक्कसोड पत्र रक्ताच्या नात्यातील व्यक्तीच्या (उदा. बहीण-भाऊ, आई-मुलगा) लाभात असेल, तर फक्त २०० रुपये नाममात्र मुद्रांक शुल्क आणि नोंदणी फी भरावी लागते. (टीप: रक्ताच्या नात्याबाहेर असल्यास बाजारभावाप्रमाणे (Ready Reckoner Rate) मुद्रांक शुल्क भरावे लागते.)

​५. योग्य प्रक्रिया (Step-by-Step Process):

​१. दुय्यम निबंधक (Sub-Registrar) कार्यालयात जा.

२. वकिलाकडून हक्कसोड पत्राचा मसुदा (Draft) तयार करा.

३. २०० रुपयांचे मुद्रांक शुल्क भरा.

४. दोन साक्षीदारांसह (Witnesses) दस्त नोंदणीकृत (Registered) करा.

५. त्यानंतर तो नोंदणीकृत दस्त तलाठी कार्यालयात देऊन वारस फेरफार करा.

​💡 तलाठ्याचा मोलाचा सल्ला (Expert Tip):

​"बऱ्याचदा लोक प्रतिज्ञापत्रावर वारस कमी करण्याचा आग्रह धरतात, पण आम्ही ते स्वीकारू शकत नाही कारण ते बेकायदेशीर आहे. भविष्यातील कौटुंबिक वाद टाळायचे असतील, तर २०० रुपये खर्च करून 'रजिस्टर्ड हक्कसोड पत्र' करणे हाच सर्वात सुरक्षित आणि कायमचा उपाय आहे."

​ही महत्त्वाची माहिती तुमच्या नातेवाईकांना आणि शेतकरी ग्रुपवर नक्की शेअर करा.

​संदर्भ (References):

१. नोंदणी कायदा, १९०८ (कलम १७).

२. महाराष्ट्र मुद्रांक अधिनियम (अनुसूची १, अनुच्छेद ५२).

​(Disclaimer: ही माहिती सामान्य मार्गदर्शनासाठी आहे. प्रत्येक केसनुसार नियम बदलू शकतात.)